Tema 2: sobre as presións, problemas e obsesións no ensino actual de linguas

Entrada 2 para o módulo do profesor Eduardo Varela.

Alumna: Mª Dolores Fernandes del Pozo

Data: 15/11/2017

O ensino de linguas no actual modelo educativo, tanto nacional como autonómico, presenta unha serie de limitacións a diferentes niveis e con diferentes formas que demasiado a miúdo comprometen e dificultan a labor da docencia de lingua estranxeira.

Por unha banda, están as metas (pluri e multi) lingüísticas establecidas a nivel supranacional (UE), nacional (Ministerio de Educación e Goberno estatal) e autonómico (Consellería de Educación e Goberno da Xunta), en forma de instrumentos de tipo lexislativo ou normativo e que a miúdo trascenden o meramente lingüístico para se ocupar de incluír obxectivos a nivel tecnolóxico, de mobilidade ou de excelencia académica. Isto obviamente xera unha enorme presión sobre os docentes que deben asegurar que a súa ensinanza está en liña con esas directrices e que os resultados permiten ao alumnado cumplir coas expectativas sociais, laborais e políticas pre-establecidas.

Asimesmo, existen unha serie de problemas que engaden trabas á consecución dos obxectivos anteriormente mencionados.

Por unha banda está o propio desequilibrio estrutural de intereses que existe entre as institucións dos niveis supranacionais, nacionais e autonómicos que, por mor da distribución das competencias en materia educativa a nivel autonómico, conleva a miúdo unha aplicación desigual no territorio das medidas necesarias para alcanzar os obxectivos marcados nos niveis superiores. Por outra banda, está a dificultade de acomodar todas as expectativas á incorporación das novas tecnoloxías ás aulas, de suma importancia se temos en conta que unha das sete competencias clave na educación europea é precisamente a competencia dixital. Tamén se unen aos problemas a competencia entre metodoloxías de aprendizaxe de linguas, derivadas da recente eclosión de pedagoxías que apostan por modelos moi esixentes dende o punto de vista docente. Asimesmo, non podemos esquecer os problemas máis característicos do ensino de linguas na ensinaza secundaria, que son tanto as características do alumnado en termos de madurez e desenvolvemento cognitivo, como a súa situación socioeconómica familiar.

E por último contamos coas obsesións, que non son outra cousa máis ca o resultado da crecente competencia nos ámbitos social e laboral, onde as institucións educativas xa non se conciben como lugares onde cultivar o noso ser, senón como entes preparadores para a vida adulta e ao servizo das demandas económicas e sociais dun momento histórico e político determinado. Desta nova concepción nacen obsesións que rozan o patolóxico, especialmente no que concerne á adquisición de títulos, diplomas, acreditacións, etc. en definitiva, xeitos de demostrar documentalmente (e non tanto prácticamente) que somos persoas aptas para ser aceptadas nun ou noutro contexto, e formas de xustificar que como axentes educativos (tant familiares como profesionais) cumplimos co noso propósito de preparar ao noso alumnado para o que queira que teñan que estar preparados. 

O problema principal que eu detecto dende a perspectiva dos docentes é o de motivar ao alumnado para que participe activamente no seu proceso de aprendizaxe no contexto da ensinanza de lingua estranxeira. Penso que se trata do problema principal porque o profesorado a miúdo atópase presionado para cumplir cuns obxectivos académicos que conlevan tamén a incorporación de innovacións para as que se conta con escasos recursos (incorporación das TIC, deseño curricular baseado nun currículo prestablecido e na aprendizaxe por competencias, metodoloxías recomendadas como a AICLE, proxectos lingüísticos de centro, etc.). Estas presións poden distraer ao docente do que é realmente esencial: que o alumnado non só asista como discente, senón que se implique e disfrute da súa aprendizaxe. Pero cómo conseguilo tendo en conta os factores de idade, entorno sociofamiliar, distancia do mundo laboral, etc.?

Ademais disto, a falta de motivación ten consecuencias máis aló da aula de lingua estranxeira, e normalmente vai asociada á unha desgana permanente no conxunto da actividade académica que pode ir minando a autoestima do alumnado á vez que a/o distancia do desenvolvemento que se lle presupón de acordo coa súa idade e coa etapa educativa que cursa. Tamén existe o fenómeno contrario: o docente, como consecuencia da presión soportada e os escasos recursos cos que conta pode tamén incurrir nunha dexación de funcións e atribuir a falta de motivación do alumnado a factores exclusivamente externos, desentendéndose da responsabilidade que ten e, nalgúns casos, deteriorando a calidade da súa propia docente. Algúns indicadores de que este é un problema real no sistema educativo español son os elevadísimos niveis de fracaso escolar que España ten como constante no seu expediente educativo, así como a imaxe negativa que existe da docencia na educación secundaria e os preocupantes niveis de baixas médicas por depresión entre docentes e de actos de bullying entre o alumnado.

Como podemos solucionar este problema? Existen varias formas de afrontar este escollo, que pasan entre outras cousas por descargar ao profesorado de certas responsabilidades ofrecéndolle recursos máis prácticos dos que poder botar man (como por exemplo, recursos educativos elaborados de acordo coas novas pedagoxías, en lugar dunha listaxe de contidos obrigatorios que han de cumplirse), ou favorecendo unha maior integración e cooperación entre os departamentos dun centro, para crear sinerxias e fortalecer os posibles proxectos que poidan estar xa en marcha. Sen embargo, na miña opinión existe unha carencia moi importante que resulta determinante á hora de realizar as escollas adecuadas para motivar ao alumnado, que é precisamente falar co grupo-aula. Interpelalos directamente, achegarse a elas e eles para coñecelos, para que nos conten qué lles interesa, contar coa súa iniciativa e creatividade. É habitual que o profesorado se frustre porque non consigue motivar ao alumnado empregando o que se presupón un elemento innovador ou motivador, mais demasiado a miúdo trátase de elementos que non cumplen realmente co obxectivo para o que foron creados. Por tanto, a miña opinión é que debemos escoitar máis ao noso alumnado, facelos partícipes da toma de decisións acerca do que lles interesa facer, o que lles motiva e ilusiona. Podería facerse unha consulta trimestral ou anualmente, para estar ao día acerca do que lles xera interés en cada momento e non chegar tarde, empregando instrumentos como a propia avaliación formativa que nos ofrece información valiosa para redirixir a nosa labor docente.

Por tanto, malia que os obstáculos no camiño son numerosos e de diferente natureza, os e as profesionais da docencia non deben esquecer nunca que o seu cometido principal é axudar ao seu alumnado a progresar, aprender e desenvolverse, e que para iso a condición principal está en conseguir que se comprometan coa súa aprendizaxe. Todos os demais obxectivos han de integrarse nese obxectivo principal e non ao revés; labor que require dun compromiso igualmente firme por parte dos e das profesoras.